Priredio: Nijaz SALKIĆ
Uvod
Historija me jako zanimala još iz doba moga odrastanja i djetinjstva. Posebno zanimanje pokazujem za islamsku povijest od ranog početka, pa kroz srednji vijek i sve do današnjih dana.
Cijela sadašnja situacija muslimana je u direktnoj vezi sa nastankom i funkcionisanjem islamske države i civilizacije. U nekoliko nastavaka, uz Allahovu pomoć ću podastrijeti osnivanje i trajanje dinastija Emevija i Abbasija iz knjige »Istorija islama«, od Besima Korkuta, izdane u Sarajevu 1935. godine.
Drugi otsjek
TURCI (OSMANLIJE)
Od svih država koje osnovaše Seldžuci najdulje se održa njihova država u Maloj Aziji 470-700 (1077-1300). Njihovog zadnjeg vladara Alauddina II smaknu mongolski han, a na razvalinama seldžučke države u Maloj Aziji osnovaše svoju državu Turci.
Turska plemena pripadaju uralsko-altajskoj grupi, a živjela su u Turkestanu nomadskim životom. Pod svojim plemenskim vođom Sulejman šahom iseliše neka turska plemena u Harezm, ali ih otud potisnuše Seldžuci i oni bijahu primorani da se vrate u svoju domovinu. Pri povratku odvoji se Sulejman šahov sin Ortogrul i sa nekoliko stotina porodica naseli se u Maloj Aziji blizu Ankare. Kada Ortogrul pomože seldžučkog sultan Alauddina protiv navale Mongola, dade mu Alauddin iz zahvalnosti kao leno plodne pokrajine oko Eski-šehera, gdje se Turci počeše samostalno razvijati. Poslije smrti Ortogrulove naslijedi ga sin mu Osman 699-726 (1300-1326) koji također pomagaše Seldžuke u borbama protiv Mongola, te mu seldžučki sultan dade potpunu samostalnost i pravo da osvaja gradove od Vizantinaca za svoj račun.
Osmanovo ime pojavljuje se u pravoj svjetlosti tek pošto Mongoli srušiše seldžučku državu, jer tada Osman postade potpuno nezavisan, i osnova samostalnu tursku državu, koja se po imenu njegovu prozva Osmanlijskom.
Kada umrije Osman naslijedi ga sin mu Orhan 726-761 (1326-1360) koji bijaše preduzimljiv i neustrašiv. On provede organizaciju stajaće vojske, a za prijestolnicu uze Brusu. Poslije pošto osvoje Izmir, prebace se Turci kod Čamakale na evropsko kopno i osvoje Kalipolje. Orhana naslijedi sin mu Murat I 761-791 (1360-1389), koji bijaše zasnivač turske moći. On osvoji Edrenu, te ostatci vizantinskog carstva počnu gubiti veze sa kršćanskim državama. Da bi mogao lakše osvajati po Balkanu prenese prijestolje u Edrenu.
Kada Turci u bitci kod Černomena na Marici 773 (1371) pobijede Srbe, tim udare osnovice svoje vlasti nad južnim Slavenima. Poslije pobjede na Marici Turci osvoje Sofiju i Niš i počnu osvajati gradove po Srbiji. Knez Lazar izvede svoju vojsku, sa pomoćnom bosanskom vojskom, i kad se vojske sukobiše na Kosovu 791 (1389) pobijede Turci, a Knez Lazar i mnogi velikaši budu zarobljeni i pogubljeni.
Na Kosovu pade i sultan Murat, kojeg poslije boja varkom ubi vlastelin Miloš Obilić, a na prijestolje tursko sjede Bajezid Munja 791-804 (1389-1402). Poslije poraza na Kosovu Srbi se obvežu Turcima plaćati danak. Bajezid potom osvoji čitavu Bugarsku, Makedoniju i Vlašku i kada se poče spremati da osvaja Carigrad, morade se povratiti u Malu Aziju, jer mongolski vladar Timurlenk, pod čijom vlašću bijaše Indija, Perzija, Turan, Ermenija i Sirija, bijaše zaprijetio i Maloj Aziji. U boju kod Ankare 804 (1402) pobijede Mongoli, a Bajezid bi zarobljen. Timurlenk potrese tursku silu u Maloj Aziji, ali po njegovoj smrti raspade se njegova država na nekoliko dijelova, koji brzo iščeznu. Po smrti Bajezidovoj nastanu borbe među njegovim sinovima oko prijestolja, ali na koncu pobijedi i postane sultan Muhamed I 816-824 (1413-1421), koji utvrdi osvojene krajeve i provede nutarnje uređenje turske države.
Osvojenje Carigrada. Muhameda I naslijedi sin mu Murat II 824-855 (1421-1451), koji osvoji neke gradove po Srbiji i pobijedi na Kosovu namjesnika ugarskog Kralja Ladislava, Janka Hunjadija 852 (1448). Vizantija u to vrijeme bijaše oslabila i čim dođe na tursko prijestolje Muhamed II 855-886 (1451-1481) poče se spremati da osvaja Carigrad. Pošto podiže nasuprot Carigrada utvrde kao napadnu tačku, poče navaljivati na Carigrad, pa iako se je zadnji vizantijski car Konstantin XI junački branio, sultan Muhamed I prevuče suhim nekoliko brodova u lancem zatvoreno pristanište Zlatnog roga, i osvoji Carigrad 857 (1453), gdje car Konstantin pogibe. Poslije osvojenja Carigrada sultan Muhamed II osvoji Trapezunt i mnoge vizantijske tvrđave po Grčkoj, te tako propade cijela Vizantija, a sultan Muhamed II dobi dični naslov El-Fatih (osvajač).
Osvojenje Srbije. Poslije osvojenja Carigrada Sultan Fatih zatraži od despota Đurđa da mu da Smederevo, ali kad to Đurad ne htjede, on navali na Srbiju. Đurad ode u Ugarsku da traži pomoć i potaknu Sibinjanin Janka na rat. On Turke pobijedi kod Kruševca i povuče se, a sultan Fatih druge godine navali na Srbiju i prisili Đurđa na mir, po kojem pripadoše Turcima svi krajevi južno od Zapadne Morave i veliki danak, a Turska steče pravo da prelazi s vojskom kroz Srbiju za Ugarsku. Poslije smrti Đurđeve nastadoše dinastičke borbe u despotovini, ali na koncu prevlada mišljenje, da se oženi nasljednik bosanskog prijestolja Stefan Tomašević sa nasljednicom despotovine Marom. Sultan Fatih ne htjede gledati da Smederevom vlada ugarski i papski štićenik, a pokušaj borbe bosanskog kralja onemogućivao je turski vazal Herceg Stefan i bogumili, koji su volili Turke nego kršćane. Kada sultan Fatih pade pod Smederevo, predade mu se grad bez borbe 863 (1459). Padom Smedereva bi zapečaćena sudbina Srbije.
Osvajanje Bosne. Za vrijeme turskog osvajanja po Srbiji bijaše Bosna oslabila radi neprestanih borbi oko prijestolja, napadaja ugarskih, borbi sa Dubrovnikom i svađa pojedinih velikaša. Kada za bosanskog kralja bi izabran Stefan Tomaš protiv njega ustade neka vlastela i bogumili. Čim Tomaš uvidje da ne može s Turcima izaći na kraj, sklopi mir, a poslije pada Srbije morade dopustiti Turcima prolaz kroz Bosnu. Njega naslijedi sin mu Stefan, za čijeg vremena bijaše Bosna na pragu propasti: oko nje stajahu Turci i ugarski kralj Matija, a u samoj zemlji vladaše razdor i borba.
Kada bosanske izbjeglice, a naročito bogumilska vlastela, nagovore Turke da navale na Bosnu i kada Stefan otkaza danak i novac upotrijebi za obranu zemlje, sultan Fatih sa velikom silom navali na Bosnu i poče gotovo bez otpora osvajati grad za gradom. Zadnjeg bosanskog kralja Stefana Tomaševića uhvati u Ključu i pogubi 867 (1463). Poslije Bosne Turci zauzmu i cijelu Hercegovinu 882 (1482) a naskoro i Crnu Goru 904 (1499).
PRENOŠENJE HILAFETA NA OSMANLIJSKE SULTANE
Sultan Fatiha naslijedi sin mu Bajezid II 886-918 (1481-1512) čija mornarica razbije mletačku i španjolsku flotu, te Turci zagospoduju i vodama Sredozemnog mora. Pod konac vlade, Bajezida II prisili, da se odreče prijestolja, njegov najmlađi sin Selim I 918-926 (1512-1520). Čim Selim I posta sultanom poče progoniti članove Osmanove dinastije, ali njegov jedan bratić pobježe perzijskom vladaru šah Ismailu, a drugi memaličkom vladaru Guriji u Egipat. Kada šah Ismail i Gurija ne htjedoše ove prinčeve izdati Selimu, on im navijesti rat. Sa ogromnom vojskom krenu sultan Selim prvo na Perziju, i kad potuče perzisku vojsku, uđe u Tibriz, gdje zaplijeni neprocjenjivo blago. Poslije ove pobjede sultan Selim osvoji Kurdistan i pripoji svojoj državi i ovu pokrajinu. Po svom povratku u Carigrad nanovo preustroji svoju vojsku i krene put Egipta. Memalički vladar nagovori perziskog šaha da i on navali na Turke, ali Selim pošalje jednu vojsku na Perziju, a sam krenu sa vojskom na Egipat, uputivši svoju mornaricu u Aleksandriju. Gurija krene sa egipatskom vojskom put Sirije i u boju koji se razvi kod Halepa pobijede Turci, a memalički vladar Gurija pogibe u boju 922 (1516). Turci potom osvoje Halep, Hims, Damask i Palestinu. Poslije četiri mjeseca sultan Selim osvoji i Egipat, a zadnjeg memaličkog vladara Toman-baja objesi i tako dokide vladavinu Memalika u Egiptu.
Poslije pada Abasovića u Bagdadu 656 (1258) hilafet je opet ostao na Abasovićima, koji su živjeli u Egiptu pod okriljem memaličkih vladara. Kad Selim I osvoji Egipat i dokide vladavinu Memalika, posljednji abasovićki halifa odreče se hilafeta u korist sultana Selima. Iako su abasovićke halife često puta bile potpuno u vlasti turskih pretorijanaca, Bujevića, Seldžuka i Memalika, nikad niko ni ne pokuša da im hilafet preuzme. Sultan Selim, koji bijaše najsilniji islamski vladar svoga doba, uvidje, da abasovićke halife, kojima je bilo sjedište u Egiptu, nemaju nikakve moći ni uticaja, pa preuze hilafet, a time i vođstvo u čitavom islamskom svijetu.
U slijedećem nastavku, inšaAllah: Vrhunac osmanlijske moći
Ni komentarjev:
Objavite komentar